โครงการศูนย์บริการพัฒนาขยายพันธุ์ไม้ดอกไม้ผลบ้านไร่ อันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวดเชียงใหม่

โครงการศูนย์บริการพัฒนาขยายพันธุ์ไม้ดอกไม้ผลบ้านไร่
อันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวดเชียงใหม่

 

พระราชดำริ :   

          พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

ความเป็นมา :         
          - พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระราชดำริเมื่อ พ.ศ.2523และยังไม่มีหน่วยงานใดดำเนินการมาก่อน 
          - ดำเนินงานมาแล้วตั้งแต่ปี พ.ศ. 2523 แต่มีพระราชดำริใหม่เพิ่มเติม พ.ศ. 2528 
          - ทรงมีพระราชดำริ (พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว) กับนายพิศิษฐ์ วรอุไร ตำแหน่งอาจารย์และหัวหน้าศูนย์บริการพัฒนาขยายพันธุ์ไม้ดอกไม้ผลบ้านไร่ฯ คนแรก สังกัด มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ สถานที่ พระราชทานพระราชดำริ บ้านโรงวัว ตำบลแม่สอย อำเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม่    เมื่อ พ.ศ. 2527

          โดยสรุปประเด็นสำคัญดังนี้  “ งานนี้เป็นประโยชน์ถึงประชาชนอย่างแท้จริงให้ขยายงานไปให้มากและหาคนให้มาช่วยงานเพิ่มขึ้น” พระราชกระแสรับสั่งนี้ พระราชทานหลังจากที่ได้เริ่มงานครั้งแรกโดยรับพระราชทาน พระราชทานทรัพย์ เมื่อ พ.ศ. 2523 เพื่อทดลองขยายพันธุ์ไม้ดอกไม้ผล และได้เริ่มทำแปลงสาธิตในหมู่บ้าน ที่บ้านไร่ หมู่ที่ 1 ตำบลบ้านแหวน อำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งต่อมาได้ตั้งเป็นโครงการชื่อโครงการว่า “ โครงการศูนย์ขยายพันธุ์ไม้ดอกไม้ผล งานสาธิตฝึกอบรม และส่งเสริมอาชีพราษฎรตามพระราชดำริ”

 

ที่ตั้งของโครงการ : 

          โครงการนี้ดำเนินงานกับกลุ่มชาวบ้านเป้าหมายในถิ่นทุรกันดาร เพื่อพัฒนาอาชีพด้านไม้ดอกไม้ผล และทำงานวิจัยและพัฒนาขยายพันธุ์ไม้ดอกไม้ผล ในพื้นที่ต่างๆ 
          1. สถานีวิจัยและฝึกอบรมหลัก ตั้งอยู่ที่ หมู่บ้านไร่ หมู่ที่ 1 ตำบลบ้านแหวน อำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่ 
พื้นที่ดำเนินการ 33 ไร่ 
          2. สถานีวิจัยและฝึกอบรมย่อย ตั้งอยู่ที่ หมู่บ้านใหม่ดอนชัย หมู่ที่ 8 ตำบลยางคราม กิ่งอำเภอดอยหล่อ จังหวัดเชียงใหม่ พื้นที่ดำเนินการ 90 ไร่ 
          3. สำนักงานประสานงาน และงานวิจัยระดับห้องปฏิบัติการ ตั้งอยู่ที่มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
          4. งานพัฒนาอาชีพเกษตรด้านไม้ดอกไม้ผล ดำเนินงานในพื้นที่ 6 จังหวัด

วัตถุประสงค์โครงการ :

          1. เพื่อให้มีไม้ดอกไม้ผลพันธุ์ดีกระจายอยูตามหมู่บ้านในชนบท หากมีความต้องการหรือความจำเป็นก็สามารถขยายพันธุ์ออกปลูกเป็นจำนวนมากได้ 
          2. เพื่อช่วยให้ราษฎรมีความสามารถในการขยายพันธุ์ไม้ดอกไม้ผล และอาจผลิตพันธุ์ไม้จำหน่ายเป็นอาชีพรองได้ 
          3. เพื่ออนุรักษ์พันธุ์ไม้ดอกของไทย 
          4. เพื่อพัฒนาพันธุ์ไม้ดอกที่เหมาะสมกับสภาพแวดล้อมของไทย 
          5. เพื่อให้มีงานวิจัยด้านการพัฒนาพันธุ์ การขยายพันธุ์ การผลิต และการใช้ประโยชน์จากไม้ดอกไม้ผล

 เป้าหมาย :

          1. การพัฒนาการผลิตไม้ดอกไม้ผล 
          2. การพัฒนาพันธุ์ไม้ดอกไม้ผล 
          3. การขยายพันธุ์ไม้ดอกไม้ผลโดยใช้เทคโนโลยีชีวภาพ และวิธีมาตรฐาน 
          4. พัฒนาคุณภาพชีวิตราษฎรให้ดีขึ้น 
          5. ฟื้นฟูสภาพแวดล้อม 
          6. อนุรักษ์ และใช้ประโยชน์จากทรัพยากรทางชีวภาพของประเทศ

          คณะทำงานโครงการศูนย์ฯ ได้กำหนดให้จัดทำแผนแม่บทระยะ 5 ปี (พ.ศ. 2550-2554) โดยกำหนดเป้าหมายการดำเนินงานดังนี้

            1 ด้านพัฒนาพันธุ์ไม้ดอก จำนวน 6 กลุ่มพืชหลัก ได้แก่ แกลดิโอลัส กระเจียวปทุมมา กล้วยไม้ ดาวเรือง บานชื่น และไม้ดอกประเภทหัวอื่นๆ

            2 ด้านงานวิจัย ด้านการขยายพันธุ์พืช ด้านสรีรวิทยาและเทคโนโลยีการผลิตตลอดจนการปฏิบัติหลังการเก็บเกี่ยว และงานวิจัยด้านการพัฒนาพันธุ์พืช

            3 ด้านติดตามผลและพัฒนาการดำเนินงานกลุ่มชาวบ้าน ซึ่งดำเนินการในช่วงปี 2523 - 2550 ในพื้นที่ 8จังหวัด ได้แก่ เชียงใหม่ พะเยา พิษณุโลก พิจิตร สุโขทัย กาฬสินธุ์ มหาสารคาม และชุมพร

            4 ด้านสนับสนุนงานขยายผลสู่ราษฎร ในพื้นที่หมู่บ้านรอบศูนย์ศึกษาการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำริ และโครงการตามพระราชดำริต่างๆ ตามที่ได้รับการประสานงาน

            5 ด้านขยายพันธุ์พืชพันธุ์ดี ในแปลงและห้องปฏิบัติการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อเพื่อใช้ในการสนับสนุนงานส่งเสริมอาชีพ

            6 ด้านวิจัยการใช้ประโยชน์จากพืชพื้นเมืองบางชนิด ดำเนินงานร่วมกับโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ

            7 ด้านการบริหารจัดการทั่วไป เช่น การพัฒนาบุคลากร การพัฒนาสถานีวิจัย การเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ 
เป็นต้น

 

นโยบาย

            1. นโยบายด้านการพัฒนาพันธุ์พืช

            1.1 พัฒนาพันธุ์ไม้ดอกที่มีถิ่นกำเนิดในประเทศไทย และมีศักยภาพในตลาดโลก โดยเน้นพืชประเภทหัว

            1.2 พัฒนาพันธุ์ไม้ดอกที่มีถิ่นกำเนิดนอกประเทศไทยเพื่อให้ได้พันธุ์ที่เหมาะกับสภาพของไทย

            1.3 ร่วมมือกับองค์กรอื่น เพื่อพัฒนาพันธุ์ไม้ผล โดยเน้นการรวบรวมพันธุ์ไม้ผลของไทย

            1.4 รวบรวมพันธุ์พืชอื่นตามความเหมาะสมและจำเป็นเพื่อนำมาใช้ประโยชน์ให้เหมาะสมกับสภาพพื้นที่ อันจะนำไปสู่เป้าหมายหลักของศูนย์ฯ

            2. นโยบายด้านการขยายพันธุ์พืช

                2.1 ศูนย์ฯ จะศึกษาและพัฒนาวิธีการขยายพันธุ์ไม้ดอกไม้ผลเป็นหลัก

                2.2 ศูนย์ฯ จะศึกษาวิธีการขยายพันธุ์พืชอื่น ๆ ที่ศูนย์ศึกษาการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำริ ให้ความสนใจ 

            3. นโยบายด้านการบริการประชาชนเกี่ยวกับการขยายพันธุ์ไม้ดอกไม้ผล

                3.1 ศูนย์ฯ   จะให้บริการเกี่ยวกับการขยายพันธุ์ไม้ดอกไม้ผลแก่ประชาชนที่เป็นเกษตรกร และ เยาวชนที่จะประกอบอาชีพเกษตรกรรม ในลักษณะการรวมกลุ่ม   โดยประสานการปฏิบัติกับองค์กรต่าง ๆ ควบคู่กับการดำเนินงานโดยศูนย์ฯ เอง

                3.2 ศูนย์ฯ จะให้การสนับสนุนพันธุ์ไม้ดอกไม้ผลแก่เกษตรกรที่ประสบภัยธรรมชาติที่ร้ายแรง 

            4. นโยบายด้านการตลาด

               ศูนย์ฯ จะให้การสนับสนุนกลุ่มฯ ที่ผลิตพันธุ์ไม้ดอกไม้ผล ได้ทราบข้อมูลการตลาดของพืชนั้นๆ

 

ระยะเวลาดำเนินงาน :

           จนกว่าจะหมดความจำเป็นด้านการพัฒนาอาชีพ และฝึกเทคโนโลยีแก่ราษฎรในถิ่นทุรกันดาร และพัฒนาพันธุ์ไม้ดอกไม้ผลให้เป็นของประเทศเอง

งบประมาณ :

                งบปกติ จำนวน 5,758,360 บาท

แนวทางการดำเนินงาน      

            1. แนวทางการดำเนินงานของศูนย์ฯ เกี่ยวกับการเลือกพื้นที่เป้าหมาย

                1.1    เป็นพื้นที่ที่อยู่ในที่แล้งดินเลว

                1.2    เป็นพื้นที่ที่ขาดแคลนไม้ดอกไม้ผลพันธุ์ดี

                1.3    เป็นพื้นที่ที่อยู่ติดป่าที่ควรอนุรักษ์

                1.4    เป็นพื้นที่ที่องค์กรของรัฐยังมิได้เข้าไปพัฒนาด้านการขยายพันธุ์ไม้ผลไม้ดอกอย่างเข้มข้น

                1.5    เป็นพื้นที่ที่อยู่ใกล้ชายแดน และจำเป็นต้องพัฒนาให้เกิดความมั่นคง

                1.6    เป็นพื้นที่ที่ประสบภัยธรรมชาติร้ายแรง

             2. แนวทางการดำเนินงานของศูนย์ฯ เกี่ยวกับเกษตรกรในพื้นที่เป้าหมาย

                2.1 ศูนย์ฯ สนับสนุนให้เกษตรกรรวมกลุ่มเพื่อการปลูกไม้ดอกไม้ผลสำหรับขยายพันธุ์ โดยมีผลผลิตที่เป็นดอกหรือเป็นผล เป็นผลพลอยได้และเรียกกลุ่มดังกล่าวว่า "กลุ่มชาวบ้าน" หรือ "กลุ่มแม่บ้าน"

                2.2 การปลูกไม้ดอกไม้ผลนั้น ศูนย์ฯ สนับสนุนให้กลุ่มชาวบ้านปลูกในแปลงที่ต่อเนื่องกัน แต่ในบางพื้นที่อาจสนับสนุนให้ปลูกไม้ผลกระจายกันไปในแปลงของสมาชิกกลุ่มฯ แต่ละคน

                2.3   ศูนย์ฯ จัดวิทยากรของศูนย์ฯ ให้คำแนะนำและฝึกเทคโนโลยีด้านการขยายพันธุ์พืชแก่กลุ่มชาวบ้าน ในกรณีที่ศูนย์ฯ ปฏิบัติร่วมกับองค์กรอื่น ศูนย์ฯ อาจขอให้องค์กรที่ศูนย์ฯ ร่วมงานด้วย รับผิดชอบด้านการฝึกเทคโนโลยีบางส่วน

                2.4   การจำหน่าย หัวพันธุ์ กิ่งพันธุ์ หรือต้นพันธุ์ของกลุ่มชาวบ้าน ศูนย์ฯ   สนับสนุนให้รวมกันจำหน่าย

            3. แนวทางการดำเนินงานของศูนย์ฯ เกี่ยวกับการร่วมงานกับองค์กรอื่น เพื่อพัฒนาอาชีพเกษตรกรด้านไม้ดอกไม้ผล

                3.1 ศูนย์ฯ รับข้อเสนอหรือการร้องขอจากองค์กรต่าง ๆ ที่เข้าไปช่วยเกษตรกรในการพัฒนาอาชีพเกษตรกรรมด้านไม้ดอกไม้ผล มาพิจารณา หากเห็นว่าพื้นที่นั้น ๆ มีลักษณะสอดคล้องกับหลักเกณฑ์ การเลือกพื้นที่เป้าหมายของศูนย์ฯ แล้ว ศูนย์ฯ ก็จะเข้าไปร่วมงานด้วย

                3.2   ศูนย์ฯ เข้าไปร่วมงานกับองค์กรอื่นโดยการสนับสนุนในด้านพันธุ์ไม้ดอกไม้ผลที่ศูนย์ฯ มีขีดความสามารถเป็นหลัก และอาจให้การสนับสนุนในเชิงวิชาการตามความจำเป็น

                3.3 ศูนย์ฯ จะร่วมกับองค์กรที่ศูนย์ฯ ร่วมมือด้วย ติดตามผลการดำเนินงานตามโอกาสอันควรเพื่อจะได้ประเมินการสนับสนุนในช่วงต่อไป

             4. แนวทางการดำเนินงานของศูนย์ฯ เกี่ยวกับการพัฒนาพันธุ์ไม้ดอกไม้ผล

                 4.1 ศูนย์ฯ เข้าไปสำรวจ อนุรักษ์ และรวบรวมพันธุ์ไม้ดอกในพื้นที่ต่าง ๆ นำเข้ามาศึกษาความ เป็นไปได้ของการใช้พันธุ์ไม้นั้น ๆ ในเชิงธุรกิจ

                 4.2 ศูนย์ฯ ดำเนินการพัฒนาพันธุ์ไม้ที่มีศักยภาพสูงโดยการผสมพันธุ์เป็นส่วนใหญ่และบางส่วนใช้วิธีการทำให้กลายพันธุ์ นำผลที่ได้มาคัดเลือกแล้วขยายพันธุ์เพื่อทดสอบและศึกษาด้านการผลิตต่อไป

                 4.3 ในกรณี ของไม้ดอกที่มีถิ่นกำเนิดนอกประเทศไทย ศูนย์ฯ ทำการผลิตพันธุ์ขึ้นใหม่ให้ เหมาะกับสภาพของไทย

                 4.4 ในกรณีของไม้ผลของไทย ศูนย์ฯ จะร่วมมือกับองค์กรอื่น เช่น กรมส่งเสริมการเกษตรรวบรวมพันธุ์ดีของไม้ผลจากแหล่งต่างๆ แล้วจะขอรับความร่วมมือกับองค์กรอื่น เช่น กรมวิชาการเกษตรเพื่อทดสอบพันธุ์ในพื้นที่ต่างๆ หรือเผยแพร่พันธุ์ดีที่ได้รับการทดสอบแล้ว

            5. แนวทางการดำเนินงานของศูนย์ฯ เกี่ยวกับการขยายพันธุ์ไม้ดอกไม้ผล

                  5.1 ศูนย์ฯ พยายามนำวิธีการเลี้ยงเนื้อเยื่อเข้ามาทำให้ไม้ผลพันธุ์ดี ที่มีปัญหาด้านโรคให้ปลอดจาก โรคแล้วเพิ่มปริมาณให้ได้ต้นพันธุ์แข็งแรง จำนวนมากพอที่จะส่งให้กลุ่มเยาวชน หรือกลุ่มชาวบ้านในพื้นที่เป้าหมายเพื่อนำไปขยายพันธุ์โดยวิธีการมาตรฐานต่อไป

                  5.2 ศูนย์ฯ ส่งสายต้นของไม้ดอกพันธุ์ใหม่ ให้กลุ่มชาวบ้านในพื้นที่เป้าหมายนำไปขยายพันธุ์โดยวิธีการมาตรฐานแล้วให้ กลุ่มฯ จำหน่ายต่อไป

ผลการดำเนินงาน :

           1. แผนงานพัฒนาอาชีพเกษตร (โครงการต่อเนื่อง) 

          ศูนย์บริการการพัฒนาขยายพันธุ์ไม้ดอกไม้ผลฯ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ร่วมกับหน่วยงานร่วมดำเนินการได้ติดตามผลการผลิตไม้ดอกไม้ผลของกลุ่มชาวบ้านภายใต้การดำเนินงานของโครงการฯ พร้อมทั้งแนะนำการแก้ไขปัญหาและถ่ายทอดเทคโนโลยี ผลิตไม้ดอกไม้ผล แก่กลุ่มราษฎร จำนวน 40 กลุ่มในพื้นที่ 6 จังหวัด รวม 5,031 ไร่ มีรายได้ซึ่งกลุ่มชาววบ้านได้ดำเนินการจำหน่ายเองรวม19,115,550 บาท (ข้อมูลถึงเดือน สิงหาคม 2547 ผลผลิตของหลายกลุ่มไม้ผลเพิ่งเริ่มเก็บเกี่ยวได้) ทำให้ราษฎรมีความเป็นอยู่และคุณภาพชีวิตดีขึ้น

          2. แผนพัฒนาพันธุ์ไม้ดอก  

        นักวิชาการของมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และของศูนย์ ได้ทำการพัฒนาพันธุ์พืชเป้าหมาย คือ แกลดิโอลัส พืชกลุ่มกระเจียว และไม้ดอกเมืองร้อนอื่น ขณะนี้อยู่ระหว่างทดสอบพันธุ์ใหม่ 

          3. แผนงานวิจัย และพัฒนาขยายพันธุ์ และเทคโนโลยีการผลิตไม้ดอกและพืชพื้นเมือง 

          นักวิชาการของมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และของศูนย์ ได้ทำการวิจัย และพัฒนาขยายพันธุ์ไม้ดอก
และพืชพื้นเมือง ทำให้สามารถขยายพันธุ์แกลโอดิลัส พันธุ์ขยายยากได้ 6 พันธุ์ และได้วิธีเบื้องต้นสำหรับการขยายพันธุ์พืชพื้นเมือง 2 ชนิด  นอกจากนี้ยังได้ศึกษาเทคโนโลยีการผลิตกล้วยไม้ดินเอื้องใบหมาก และการผลิตปทุมมาในน้ำยา 

         4. แผนงานอนุรักษ์ และใช้ประโยชน์ 

          สามารถขยายพันธุ์กล้วยไม้ดิน ซึ่งขยายพันธุ์ยากได้ 2ชนิด ในปีงบประมาณนี้นักวิชาการจากมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ร่วมกับนักวิชาการศูนย์ฯ และกองทัพภาคที่ 3 ได้อนุรักษ์พันธุ์รองเท้านารีอินทนนท์ ภายใต้โครงการอนุรักษ์พันธุ์รองเท้านารี อำเภอขุนยวม จังหวัดแม่ฮ่องสอน ซึ่งเป็นโครงการต่อเนื่อง และได้ริเริ่มส่งเสริมให้ราษฎรปลูก จำนวน3 ราย

หน่วยงานหลัก/ผู้ประสานโครงการ :

          - ภาควิชาพืชสวน คณะเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
          - ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. โสรยา ร่วมรังษี ตำแหน่ง ผู้อำนวยการศูนย์บริการพัฒนาขยายพันธุ์ไม้ดอกไม้ผลบ้านไร่ โทรศัพท์ 0-5321-3760 หรือ 0-53944-043 โทรสาร 0-5321-4092

หน่วยงานร่วมโครงการ :

          1.ปฏิรูปที่ดินจังหวัดพะเยา 
          2. มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม จังหวัดมหาสารคาม 
          3. สหกรณ์วังทอง จังหวัดพิษณุโลก 
          4. นิคมสหกรณ์ศรีสำโรง จังหวัดสุโขทัย 
          5. อำเภอดอยเต่า จังหวัดเชียงใหม่

ผลที่คาดว่าจะได้รับ :

        ประโยชน์ทางสังคม
                1. ช่วยแก้ไขปัญหาด้านการผลิตไม้ดอกไม้ผลของกลุ่มชาวบ้านเดิมให้มีความรู้ในการประกอบอาชีพเพิ่มขึ้น 
                2. กลุ่มชาวบ้าน(เดิม) ในโครงการสามารถพัฒนาตนเองได้อย่างยั่งยืน 
                3. รู้จักการทำงานแบบรวมกลุ่ม ทั้งด้านการผลิต การจำหน่าย การทำบัญชี และการพึ่งตนเองในที่สุด 
                4. ประเทศมีพันธุ์ที่พัฒนาใหม่ และวิธีการผลิตที่เป็นของประเทศเอง

          ประโยชน์ด้านสิ่งแวดล้อม 
                1. สภาพแวดล้อมได้รับการปรับปรุงให้ดีขึ้น 
                2. การใช้ที่ดินมีประสิทธิภาพมากขึ้น 
                3. ดินและน้ำได้รับการอนุรักษ์มากขึ้น

          ประโยชน์ทางด้านจิตวิทยา 
                1. ราษฎรมีสภาพความเป็นอยู่ดีขึ้น 
                2. เป็นประโยชน์ด้านความมั่นคงของประเทศ

 ปัญหาอุปสรรค/แนวทางแก้ไข :

          พื้นที่กลุ่มชาวบ้านบางกลุ่มประสบปัญหาน้ำไม่พอใช้ และบางกลุ่มมีปัญหาน้ำท่วมซ้ำซาก

 

ที่มาของข้อมูล :  

- http://www.chiangmai.go.th

- http://www.rdpb.go.th